Beeldbank (foto’s en video’s)

Locatie

Schouwen-Duiveland

Fotograaf

Bron: Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Vanwege het brandstofgebrek werd tijdens de oorlog de fiets hét vervoermiddel bij uitstek. Ondanks het belang voor de bevolking moesten in juli 1942 honderdduizend rijwielen worden ingeleverd om de Duitse troepen mobieler te maken. Werknemers in onder andere de gezondheidszorg en levensmiddelenvoorziening kregen een vrijstellingsbewijs. Aan de oproep om ze vrijwillig in te leveren werd nauwelijks gehoor gegeven, zodat de Duitsers overgingen tot fietsenrazzia’s. Ze wisten iets meer dan vijftigduizend fietsen te vorderen, maar stopten hiermee vanwege de commotie en haat die de maatregel in de samenleving veroorzaakte. Eén van de soldaten schreef over zijn ervaring in Nederland: “Das Fiets gehört zum Holländer wie das Pferd zum Cowboy”. 

Locatie

Westvoorne

Fotograaf

Bron: Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Met hun komst naar de Nederlandse kuststrook zagen veel Duitse soldaten voor het eerst in hun leven de zee. Ze werden daardoor ook direct geconfronteerd met wat daarin dreef en aanspoelde op de stranden: zeemijnen. Die waren door de Engelsen met traag vliegende bommenwerpers gelegd om Duitse schepen te treffen. Met hun typische Engelse humor noemden ze deze operaties ‘gardening’, maar de hoge verliezen waren allerminst humorvol. Het merendeel van de gesneuvelde bemanningsleden werd als vermist op zee opgegeven. Regelmatig troffen Duitse patrouilles dan ook aangespoelde lichamen van vliegers of zeelieden aan, die soms in verregaande staat van ontbinding verkeerden en niet te identificeren bleken. En bijna dagelijks ontdekten ze een van de verankering losgeslagen drijvende zeemijn. 

Locatie

IJmuiden

Fotograaf

Ruud Pols

Omschrijving

De vuurleidingspost van de kustbatterij Heerenduin in IJmuiden is indrukwekkend om te zien. Van dit type bunker is er in Nederland maar eentje gebouwd. Het bouwwerk heeft drie etages waarvan je alleen de twee bovenste met de smalle gleuven in het beton ziet. Hier stond de afstandmeter en vond observatie plaats. De optische gegevens werden in de rekenkamer op de begane grond uitgewerkt en doorgegeven aan de kanonniers om te richten. Naast deze bunker staan in een rij vier geschutsbunkers ter bescherming van de kanonnen en het bedieningspersoneel. In het duin erachter lagen munitiebunkers, manschappenverblijven en bouwwerken met ondersteunende functies zoals toilet, keuken en kantine. Er loopt een wandelpad langs de eerste rij bunkers zodat je er eenvoudig een kijkje kunt nemen. 

Locatie

Hellevoetsluis

Fotograaf

Bram Kap

Omschrijving

Op de vestingwallen van Hellevoetsluis staat een geschutsbunker type 612 waarin de Duitsers een verrijdbaar kanon plaatsten. Vanaf deze plek konden ze parallel aan de kustlijn vuur uitbrengen om een op het strand gelande vijand te verdrijven. Langs het Haringvliet stonden soortgelijke bunkers die flankerend vuur uitbrachten om geallieerde landingsboten en voertuigen van dichtbij te treffen. De bunker heeft een aangebouwde Tobruk voor de opstelling van een mitrailleur, op de foto zie je de hoge ingang. Tijdens de restauratie van de vestingwallen is het betonpad gevonden waarover het kanon vanuit de bunker naar een verderop gelegen open bedding kon worden gereden. Deze combinatie is bijzonder en wordt tijdens de rondleiding ‘Sporen van de Tweede Wereldoorlog’ bezocht.

Locatie

Den Haag

Fotograaf

Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Langs het fietspad tussen Scheveningen en Kijkduin zie je een aantal bunkers die door graffiti regelmatig van kleur veranderen. Tijdens de oorlog lagen alle bunkers hier onder het duinzand verborgen, maar afgelopen jaren zijn er enkele door verstuivingen bloot komen te liggen.

Locatie

Katwijk aan Zee

Fotograaf

Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Aan de rand van het voormalige vliegveld Valkenburg staat een Duitse telefoonbunker type 616. Communicatieverbindingen zijn cruciaal voor een goede commandovoering. Daarom legde de Wehrmacht een eigen telefoonnet aan, diep in de grond met verstevigde kabels. Het zogenaamde Festungkabelnetz was veilig tijdens bombardementen en het verzet kon de telefoonlijnen niet afluisteren. In deze bunker kwamen vanuit diverse bunkercomplexen in de duinen de kabels binnen om te worden doorgeschakeld.

Locatie

Westland

Fotograaf

Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Achter de Intratuin in ’s Gravenzande kun je wandelen door de siertuin waar o.a. deze geschutsbunker is geïntegreerd in het tuinontwerp. Je ziet het gat waarachter het kanon stond opgesteld. Op het terras verderop kun je lunchen, heel toepasselijk naast een met klimop begroeide voormalige Duitse keukenbunker. De bunkers maakten deel uit van een complex aan de Monsterseweg, ter verdediging van één van de toegangen tot de Festung Hoek van Holland. Er worden regelmatig rondleidingen georganiseerd waarvan de data te vinden zijn op www.forthvh.nl.

Locatie

Hoek van Holland

Fotograaf

Annemieke van der Togt

Omschrijving

Het Atlantikwall Museum Hoek van Holland is gehuisvest in een voormalige Duitse geschutsbunker langs de Nieuwe Waterweg. Vanwege de naoorlogse opbouw op het dak kreeg het bouwwerk de bijnaam ‘Tafelbunker’. Op de voorgrond staat een 8,8 cm luchtdoelkanon. Het is een verwijzing naar de luchtdoelbatterij ‘Nordmole’ die in het duin achter de bunker stond. De vrijwilligers van het museum geven hier regelmatig rondleidingen.

Locatie

Westland

Fotograaf

Annemieke van der Togt

Omschrijving

Fietsers brengen een bezoek aan de bunkers in het Staelduinse Bos, gelegen tussen Hoek van Holland en Maasdijk in het Westland. In de begindagen van de Tweede Wereldoorlog landden vlakbij Duitse luchtlandingstroepen die zich in het bos verschansten. Ze hielden stand tot de Nederlandse capitulatie op 10 mei 1940. Het bos viel binnen de grenzenvan de Festung Hoek van Holland, een van de zwaarst verdedigde locaties van de Atlantikwall in Nederland. De beschermde ligging achter een tankgracht en ver van de kust maakte het tot een geschikte plek om het hoofdkwartier van de Festung te huisvesten. Onder de bladeren verrezen meer dan dertig bouwwerken waaronder veel grote betonnen bunkers. Bij de ingang zijn ze op het bord aan de rechterzijde afgebeeld als gaten in het staal. Tijdens een wandeling in het bos kom je ze tegen, maar omdat het een beschermd vleermuisreservaat is mag je absoluut niet van de paden af. 

Locatie

Hoek van Holland

Fotograaf

Annemieke van der Togt

Omschrijving

Fort 1881 in Hoek van Holland is het best bewaarde pantserfort van Nederland en heeft een bijzondere historie. De ministerraad hield hier op 13 mei 1940 haar laatste vergadering, voordat zij met Koningin Wilhelmina naar Engeland vertrokken om vanaf daar de strijd tegen Nazi-Duitsland verder te voeren. Na de capitulatie van het Nederlandse leger namen de Duitsers het enorme fort in gebruik, onder andere als ziekenboeg en bakkerij. De koepels en het geschut werden verwijderd en omgesmolten voor de Duitse oorlogsindustrie. Na de bevrijding gebruikte de Koninklijke Marine het fort onder andere als opslagplaats. Inmiddels is in het indrukkwekkende bouwwerk een museum en horeca gevestigd.

Locatie

Hoek van Holland

Fotograaf

Peter de Krom

Omschrijving

In Hoek van Holland ligt in Natura 2000-gebied het bijzondere rijksmonument ‘Het Vinetaduin’. In dit gebied van Stichting Het Zuid-Hollands Landschap ligt een voormalige telefoonbunker die bestaat uit twee delen. De telefooncentrale waarin de apparatuur was ondergebracht is van gewapend beton en het aangebouwde woonverblijf van bakstenen. Tijdens de oorlog werkten er twee gespecialiseerde telefonisten die storingen in het Duitse telefoonnetwerk verholpen. In 2021 is de bunker door Stichting Stelling 33 getransformeerd tot een recreatieverblijf voor twee volwassenen en twee kinderen.

Locatie

Sluis

Fotograaf

Daniël De Kievith

Omschrijving

In 1942 kwam er nabij Groede, een dorp in Zeeuws-Vlaanderen, een Duitse artillerie-opstelling als onderdeel van de Atlantikwall. Een jaar later verrezen hier zware bunkers voor de kanonnen, munitie en het bedieningspersoneel. Het werd een Duits bunkerdorp in de Hollandse klei. In de laatste periode van de oorlog stonden er vier kanonnen met een bereik van 18 kilometer. Vanuit observatieposten in de duinen aan zee kregen de kanonniers de coördinaten door van een doelwit die ze zelf niet konden zien. Op deze oorlogslocatie vind je nu een verrassend groen speel- en bunkerpark waar de verhalen van destijds op een vredige en speelse manier tot leven komen.

Locatie

Beverwijk

Fotograaf

Jorn Baars

Omschrijving

Het dorp Wijk aan Zee werd als onderdeel van de Festung IJmuiden in 1943 hermetisch afgesloten van de buitenwereld. De bevolking moest evacueren en militairen namen hun intrek in de gevorderde huizen en hotels. Slechts een paar Nederlandse gezinnen ‘mochten’ blijven om de militairen te voorzien van levensmiddelen. De betonmolens draaiden op volle toeren voor de bunkers die de Duitsers bouwden om zich te verdedigen tegen een mogelijke invasie vanuit zee. Vrijwilligers hebben de afgelopen jaren een aantal ervan uitgegraven die nu tijdens rondleidingen toegankelijk zijn.  

Locatie

Beverwijk

Fotograaf

Titia de Zeeuw

Omschrijving

In en om het dorp Wijk aan Zee liggen nog ongeveer 70 bunkers deels onder het zand verborgen. Sommige zijn als museumbunker te bezichtigen. Hier ontdekt een meisje een nagebouwde slaapzaal in de manschappenbunker type M151. Ze leeft zich met een helm op het hoofd helemaal in als soldaat. Deze woonbunker diende als onderkomen van 28 militairen. Er waren 2 slaapvertrekken met elk 12 stapelbedden, kasten, tafels en stoelen voor soldaten en 2 aparte kamers voor de (onder)officieren.  

Locatie

Westvoorne

Fotograaf

Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Het complex op De Punt bij Ouddorp was een groot infanteriesteunpunt. Twee anti-tank kanonnen bestreken vanaf hier het strand langs de Grevelingen. Het complex bestaat uit vijftien bunkers en geschutsopstellingen waarvan je de meeste kunt zien (en doorheen lopen!) tijdens een wandelroute. Vrijwilligers hebben replica’s geplaatst van het geschut en er staan informatiepanelen met foto’s zodat je alles komt te weten. Een uniek en gratis openluchtmuseum in de duinen.

Locatie

Vlissingen

Fotograaf

Jorn Baars

Omschrijving

Detail van een onderdeel van de luchtzuiveringsinstallatie in een Ständige bunker. In bomvrije bunkers met muren en dak van twee meter dik gewapend beton kon de buitenlucht worden aangezogen en worden ververst. Er waren immers geen ramen aanwezig en de lucht raakte in de kleine ruimten al snel vervuild. Als er een gasaanval plaatsvond kon zelfs de besmette lucht worden gefilterd met koolstofbekers. Overdrukventielen zorgden ervoor dat de luchtdruk niet te hoog opliep.

Locatie

Goeree-Overflakkee

Fotograaf

Arthur van Beveren

Omschrijving

Wandelaars lopen op de dijk in de Preekhilpolder op Goeree een Duitse manschappenbunker type 501 voorbij. Tijdens de Tweede Wereldoorlog sliepen hier tien militairen onder twee meter gewapend beton. Naast de bunker vind je een bakstenen tongewelf voor een waterreservoir en verderop eentje voor de opslag van voorraden en materiaal. Op de dijk ligt een betonnen bedding voor de opstelling van een kanon.

Locatie

Westvoorne

Fotograaf

Arthur van Beveren

Omschrijving

Luchtfoto van de geschutsbunker in zee bij de Groene Punt van Voorne. De kustlijn is door afkalving van de duinen 200 meter opgeschoven, zodat het bouwwerk in het water kwam te liggen. Je kunt de bunker alleen tijdens eb goed zien vanaf het strand.

Locatie

Westvoorne

Fotograaf

Arthur van Beveren

Omschrijving

Deze geschutsbunker bij de Groene Punt op het voormalige eiland Voorne wordt nog beter zichtbaar bij eb. Door afkalving van de duinen is de bunker als een rots in zee komen te liggen en bedekt met een laag algen. Onder de rustende aalscholvers zie je gaten in de muur, die tijdens de oorlog met opzet zijn aangebracht als camouflage. 

Locatie

Hoek van Holland

Fotograaf

Jorn Baars

Omschrijving

Detailfoto van een verroeste handgreep in het plafond van een bunker. Het is een periscoop, net zoals in een onderzeeboot! Wanneer de Duitse soldaten zich vanwege bombardementen of beschietingen moesten terugtrekken in de bunker, konden ze niet zien wat er buiten gebeurde. Door de periscoop uit te trekken konden ze veilig beschermd vanuit hun bunker de omgeving waarnemen. Omdat het zo’n kostbaar apparaat was zijn lang niet alle bunkers hiermee uitgerust. 

Locatie

Wassenaar

Fotograaf

Ed Slagboom

Omschrijving

In de Tweede Wereldoorlog bouwden de Duitsers bij de Wassenaarse Slag een bunkercomplex als onderdeel van de Atlantikwall. Er kwamen meer dan 20 bunkers voor het onderbrengen van geschut, munitie, manschappen en voorraden. Al deze bouwwerken werden met elkaar verbonden via een uitgebreid bakstenen gangenstelsel. Vanuit deze observatiepost Stützpunkt XXXVII H werd het strand in in de gaten gehouden en bij gevaar zonodig hulp ingeroepen via de veldtelefoon.

Na de bevrijding van Nederland kwam het normale strandleven bij deze populaire strandovergang weer op gang. De bunkers waren een doorn in het oog en werden mede vanwege de veiligheid dichtgemetseld en onder het zand weggewerkt. In de jaren 80 ontdekte men dat het complex een belangrijke overwinteringsplaats is voor vleermuizen. Ze houden van de constante temperatuur en vochtigheid in de bunkers. De gangen werden daarom weer toegankelijk gemaakt voor deze bedreigde zoogdieren. Nu geven vrijwilligers van Staatsbosbeheer in de zomermaanden rondleidingen en vertellen je alles over deze beschermde diersoort. Daarom wordt deze bunker nu ook wel de Vleermuisbunker genoemd. Bij een rondleiding kom je meer te weten over de bunkers én dat hier een actie van Franse commando’s plaatsvond.

Locatie

Hoek van Holland

Fotograaf

Arthur van Beveren

Omschrijving

Luchtfoto van de geschutsbunker aan de noordelijke pier van Hoek van Holland. Het kanon wat hierin stond kon de monding van de Nieuwe Waterweg onder vuur nemen, dat de toegangspoort vormde tot de havens van Rotterdam. Op de voorkant van de kazemat sluit een hoge tankmuur aan die honderden meter lang was. Je ziet hier nog een gedeelte van (op de foto midden onder). Tegenwoordig huist het Atlantikwallmuseum Hoek van Holland in de bunker.  

Locatie

Den Haag

Fotograaf

Arthur van Beveren

Omschrijving

Toeristen klimmen op het bakstenen woonverblijf voor de commandant van het radarsteunpunt Mammut in de Westduinen van Scheveningen. Deze radar stond aan de kustlijn en speurde de Noordzee af om geallieerde schepen en vliegtuigen te detecteren. De bunker is door duinverstuiving helemaal vrij komen te liggen en inmiddels verder verzakt.

Locatie

Goeree-Overflakkee

Fotograaf

Arthur van Beveren

Omschrijving

Luchtfoto van het bunkercomplex op De Punt van Goeree. Van bovenaf gezien zie je alleen paden, maar als je er rondwandelt kom je vijftien bunkers en geschutsopstellingen tegen. Het was een groot infanteriesteunpunt met twee anti-tank kanonnen die het strand langs de Grevelingen onder vuur konden nemen. Na de aanleg van de Brouwersdam tussen Goeree en Schouwen werd deze zeearm omgedoopt tot het Grevelingenmeer. Vrijwilligers hebben replica’s geplaatst van het geschut en er staan informatiepanelen met foto’s zodat je alles komt te weten. Het complex is vrij toegankelijk. 

Locatie

Den Haag

Fotograaf

Arthur van Beveren

Omschrijving

Bezoeker bij de toegang tot de commandobunker aan de Badhuisweg waar het Atlantikwall Museum Scheveningen in huist. De camouflage is nog zichtbaar, evenals de letters St. Dit was de afkorting voor het Duitse woord Ständig, wat vrij vertaald ‘permanent’ betekent. Zo’n bunker kreeg het predicaat ‘bomvrij’ en kon vliegtuigbommen van 250 kilo weerstaan. Door de letters St boven de ingang te schilderen wisten soldaten dat ze tijdens een bombardement hier bescherming konden zoeken. 

Locatie

Den Haag

Fotograaf

Arthur van Beveren

Omschrijving

Dak van een geschutsbunker van de marinekustbatterij Scheveningen-Nord in het verlengde van het Zwarte Pad bij Scheveningen. Naast deze bunker liggen nog drie identieke exemplaren en een grote vuurleidingspost. De duinen zijn beschermd gebied en verboden terrein. Vanaf het strand zie de kustbatterij echter heel goed liggen. Dit soort kustbatterijen vormden de ruggengraat van de Atlantikwall. 

Locatie

Vlieland

Fotograaf

Jeroen Rijpsma

Omschrijving

In de duinen van Vlieland ligt nog een compleet infanteriesteunpunt, genaamd Widerstandsnest 12H. Op de foto zie je een manschappenverblijf onder het helmgras met een bakstenen loopgraaf er voor. De loopgraaf sluit aan op andere bunkers en opstellingen voor geschut vanaf waar je de zee ziet. Het gehele complex was tot een paar jaar geleden verborgen onder het duinzand, maar is inmiddels door vrijwilligers opgegraven en vakkundig opgeknapt. Nu is het een uniek openluchtmuseum waar de bezoekers kunnen ronddwalen. 

Locatie

Onbekend

Fotograaf

Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Een muur van drie meter dik gewapend beton met daarin twee stalen ventilatieroosters waarachter een uitgebreid ventilatiesysteem schuil gaat. Als je goed kijkt zie je de horizontale naden op de muur die zijn ontstaan nadat het beton was uitgehard en de houten planken van de bekisting waren verwijderd. Onderaan is de zwarte teerlaag zichtbaar die voorkwam dat het grondwater het beton aantastte. 

Locatie

Katwijk aan Zee

Fotograaf

Arthur van Beveren

Omschrijving

In de duinen ten zuiden van Katwijk aan Zee kun je een stuk wandelen over een tankmuur, totdat een duinmeertje de kilometerslange antitankversperring onderbreekt. De Duitsers vreesden niet alleen een invasie vanuit zee, maar ook een aanval vanuit het achterland door parachutisten of elders aan land gekomen geallieerde troepen. Om die reden waren bepaalde gebieden zoals bij Den Haag en Katwijk aan Zee rondom voorzien van tankgrachten, muren en mijnenvelden.  

Locatie

Katwijk aan Zee

Fotograaf

Arthur van Beveren

Omschrijving

Wandelaars lopen over een pad in de duinen ten zuiden van Katwijk aan Zee. Het is niet zomaar een pad, maar de bovenkant van een betonnen tankmuur! Tijdens de oorlog was de muur twee meter hoog, maar inmiddels veel lager omdat er veel duinzand tegenaan ligt. De Duitsers vreesden niet alleen een invasie vanuit zee, maar ook een aanval vanuit het achterland door parachutisten of elders aan land gekomen geallieerde troepen. Om die reden zijn bepaalde gebieden zoals bij Den Haag en Katwijk aan Zee rondom voorzien van tankgrachten, -muren, en drakentanden.

Locatie

Veere

Fotograaf

Arthur van Beveren

Omschrijving

Deze bunker in de hoge duinen bij Zoutelande is in 1943 gebouwd als observatiepost voor een geschutsbatterij in het achterland van Walcheren. Vanuit een pantseren koepel keek een artilleriewaarnemer over de Westerschelde, je ziet de koepel links boven het dak uitsteken. Zodra hij een doel in het vizier kreeg, gaf hij via de radio of telefoon de coördinaten door aan de kanonniers een paar kilometer verderop. Hij zag vervolgens de granaten ontploffen en gaf verdere aanwijzingen, totdat het doel was geraakt. De bunker is in beheer bij de Stichting Bunkerbehoud die het interieur heeft gerestaureerd.  

Locatie

Schiermonnikoog

Fotograaf

Natuurmonumenten

Omschrijving

In 1943 besloten de Duitsers een grote radar met de typenaam Wassermann-S(chwer) te plaatsen op Schiermonnikoog. Hiermee konden ze geallieerde vliegtuigen op honderden kilometers afstand tijdig detecteren. De bunker voor de apparatuur en het fundament voor de toren werd gebouwd, maar de toren en het radarscherm zelf zijn nooit geplaatst. Bovenop de bunker is nu een uitkijkpunt. Je hebt vanaf het hoge duin een weids uitzicht over het eiland. Ook in de bunker kun je een kijkje nemen, maar neem wel een zaklamp mee.

Locatie

IJmuiden

Fotograaf

Peter Steenbergen

Omschrijving

Deze geschutsbunker van de kustbatterij Heerenduin in IJmuiden is aan de voorkant deels dichtgemetseld. Hier stond in de Tweede Wereldoorlog het kanon in opgesteld, veilig onder een luifel van twee meter dik beton. De kustbatterij bestond uit een grote vuurleidingspost en vier van deze geschutsbunkers op een rij. De kanonnen hadden een kaliber van 17 cm en konden geallieerde schepen tot 22 km uit de kust beschieten. Er loopt een wandelpad langs de bunkers zodat je er eenvoudig een kijkje kunt nemen. 

Locatie

Den Helder

Fotograaf

Jeroen Rijpsma

Omschrijving

De officiële naam van deze bunker is een hele mond vol: Flakgruppenkommandostand (Flagruko), type FL250. Het was de commandopost van de Duitse zware marine luchtdoelbatterijen op zowel Texel als Den Helder. Verschillende radarposten langs de kust detecteerden de geallieerde vliegtuigen al ver boven de Noordzee. Ze gaven hun meetgegevens door aan deze bunker waar alle vliegbewegingen op een grote glazen plotwand werden geprojecteerd. Zo ontstond een helder beeld van de situatie in het luchtruim waarmee de coördinatie van het luchtdoelgeschut in de omgeving plaatsvond. Van dit type bunker stonden in Nederland vijf exemplaren. In Hoek van Holland, IJmuiden, Vlissingen en Utrecht zijn deze gesloopt, maar in Den Helder staat de bunker nog fier overeind. Vanwege de vorm van de toren gaven de inwoners de bijnaam ‘Kroontjesbunker’. Sinds enkele jaren restaureren vrijwilligers het imposante bouwwerk en een paar keer per jaar zijn er open dagen. 
 

Locatie

Hoek van Holland

Fotograaf

Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Aan de Noorderpier van Hoek van Holland staat sinds 1943 een Duitse geschutsbunker van het bouwtype 611. Het kanon bestreek de monding van de Nieuwe Waterweg. Het is één van de eerste bunkers in Nederland die door vrijwilligers is omgetoverd tot een museum. Aan de hand van diorama’s, informatiepanelen, beeld- en geluidsmateriaal en authentieke voorwerpen wordt het verhaal van de Atlantikwall verteld.

Locatie

Hoek van Holland

Fotograaf

Jorn Baars

Omschrijving

Een kijkje vanuit de observatiespleet van de Hollandse vuurleidingspost van batterij V in Hoek van Holland. De Duitsers namen deze bunker na de capitulatie van het Nederlandse leger in gebruik, en zo werd het een onderdeel van de Duitse kustbatterij Vineta. Na de oorlog kreeg het hele duingebied zelfs deze Duitse naam. Inmiddels is het een beschermd natuurgebied en vleermuisreservaat. Streng verboden, maar in de zomer een paar keer geopend door vrijwilligers van het Zuid-Hollands Landschap.

Locatie

Vlissingen

Fotograaf

Jorn Baars

Omschrijving

Deze observatiebunker vind je bij de Oranjemolen in Vlissingen. De betonnen kolos is gebouwd in 1943 als waarnemingspost voor een artilleriebatterij in het achterland van Walcheren. Op 1 november 1944 landden geallieerde commando’s in het naastgelegen slijkhaventje om van daaruit hun operatie te vervolgen en de stad met het haventerrein in handen te krijgen. Tijdens dijkverzwaringen in 2001 is de bunker toegankelijk gemaakt en voor het publiek ontsloten. Het interieur is volledig gerestaureerd, inclusief de originele periscoop met zicht over de Westerschelde.

Locatie

Noordwijk aan Zee

Fotograaf

Jan Heus

Omschrijving

Het ‘museum Engelandvaarders’ bevindt zich in een voormalige munitiebunker die deel uitmaakte van de Duitse kustbatterij Noordwijk, als onderdeel van de Atlantikwall. Je komt hier alles te weten over de ‘Engelandvaarders’: mannen en vrouwen die tijdens de Tweede Wereldoorlog uit bezet Nederland ontsnapten. Een aantal van hen roeide met kano’s de Noordzee over naar Engeland, om vandaar uit de strijd tegen nazi-Duitsland en Japan voort te zetten.

Locatie

Hellevoetsluis

Fotograaf

Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Foto van een deel van de vestingwallen van Hellevoetsluis. Op de voorgrond zie je een bedding voor de opstelling van een kanon waarmee de Duitsers het havenstadje aan het Haringvliet verdedigden. Je ziet links in het gras nog net de rand van een Tobruk bunkertje voor een mitrailleur en op de achtergrond een geschutsbunker type 612. Hier stond het kanon veilig in opgesteld, maar het schootsveld was beperkt. Vandaar dat er een betonpad naar de bedding was aangelegd. Rechts zie je Nederlandse verdedigingswerken. Hoog op de wal een groepstation uit 1900 waarin afstandmeting plaatsvond en daaronder een schuilplaats uit 1880. Tenslotte, grenzend aan de geschutsbedding, een nis voor spreekbuisbedienden naast een muur die net boven de grond uitsteekt. Het was de borstwering voor een kanon. De spreekbuis liep naar het boven gelegen groepstation en zo hielden de militairen contact in een tijd dat er nog geen telefoon was. Tijdens rondleidingen van de Stichting Verdedigingswerken Hellevoetsluis worden alle bouwwerken bekeken.

Locatie

Den Haag

Fotograaf

Arjan de Jager

Omschrijving

Het Nationaal Monument Oranjehotel bestaat uit een indrukwekkend Herinneringscentrum met een vaste tentoonstelling. Het Oranjehotel was tijdens de Tweede Wereldoorlog de bijnaam voor de Scheveningse gevangenis. Tussen 1940 en 1945 hielden de Duitsers hier ruim 25.000 mensen gevangen voor verhoor en (schijn)berechting. Veelal verzetsstrijders, maar ook Joden en Jehova’s Getuigen en mensen die vanwege een economisch delict werden vastgezet, zoals zwarthandelaren. De dappere mensen die het naziregime ondermijnden kwamen uit alle hoeken van Nederland. Al in de oorlog werd het complex ‘Oranjehotel’ genoemd, een ode aan de verzetsstrijders die er werden opgesloten. 

Locatie

Hoek van Holland

Fotograaf

Jorn Baars

Omschrijving

Kinderen lopen over de zogenaamde Marko Stand. Je zou dit woord kunnen vertalen als: Marine Kommando bunker, het commandocentrum van de Duitse Marine kustartillerie in Hoek van Holland. De voorkant van deze grote bunker is vanaf de Boulevard goed te zien. Aan de achterkant ligt in het duin een gangenstelsel met vier personeelsbunkers. Na de oorlog gebruikte de Nederlandse marine de bunker nog een tijd waarbij ze op het dak een radar plaatsten. Door het opspuiten van het strand kwam de bunker echter ver van het zeewater te liggen. De bunker werd verlaten, waarna vandalisme al snel de overhand kreeg. Afgelopen jaren is de bunker schoongemaakt en zijn er hekken geplaatst.

Locatie

Veere

Fotograaf

Jorn Baars

Omschrijving

De bunkers bij Dishoek speelden tijdens de Slag om de Schelde in november 1944 een belangrijke rol. Na de geallieerde landing bij Westkapelle volgde een moeizame opmars door de duinen. Britse commando’s stuitten op heftige tegenstand vanuit deze bunkers waarin de Duitsers zich verschansten. De Britse eenheid beschreef het als een van de bloedigste gevechten uit haar bestaansgeschiedenis, waarbij aan beide zijden veel militairen sneuvelden. Het is een uniek stukje Atlantikwall in Nederland, omdat er op niet veel bunkerlocaties zo hard gevochten is en bombardementen en beschietingen plaatsvonden. De beschadigingen op de bunkermuren zijn goed zichtbaar. 

Locatie

Noordwijk

Fotograaf

Jan Heus

Omschrijving

Blik op de entree van het Atlantikwall Museum Noordwijk, dat is gehuisvest in de voormalige Duitse kustbatterij Noordwijk. Het complex ligt grotendeels onder de grond en bestaat uit een aantal bunkers die via een gangenstelsel met elkaar zijn verbonden. Alleen het dak van de enorme vuurleidingspost is in het duin zichtbaar. Door de expositie in deze bunker en een bezoek aan het gangenstelsel krijg je een goed beeld van de werking van de kustbatterij. 

Locatie

Rijswijk

Fotograaf

Titia de Zeeuw

Omschrijving

Bunkercomplex Overvoorde is één van de bezoekerslocaties van het Museum Bescherming Bevolking. Het is een unieke plek waar de Tweede Wereldoorlog en Koude Oorlog elkaar ontmoeten. Begin jaren 40 zijn er diverse bouwwerken gebouwd voor een ultrageheime afluister- en radiopost van de Duitse luchtmacht, de Luftwaffe. Na de oorlog nam de Bescherming Bevolking (BB) er zijn intrek. Deze organisatie droeg zorg voor de civiele veiligheid bij rampen en calamiteiten. Door de nucleaire dreiging tijdens de Koude Oorlog werd het belang hiervan steeds groter. In Overvoorde kwam een commandopost en opleidingscentrum van de BB. De grootste Duitse bunker werd omgebouwd tot atoombunker. In die authentiek staat kun je de bunker nu bezoeken. Er worden rondleidingen gegeven en in het museum zijn vele voorwerpen te vinden uit de periode van de Koude Oorlog. 

Locatie

Goeree-Overflakkee

Fotograaf

Jorn Baars

Omschrijving

De kop van Goeree had in de Tweede Wereldoorlog een beperkte rol in de Duitse verdedigingslinie langs de kust. Op het eiland Goeree-Overflakkee was geen industrie of grote haven en het was daardoor van gering strategisch belang. Uiteraard moest het wel verdedigd worden, zodat er van Stellendam tot aan De Punt diverse stellingen werden gebouwd. Het complex bij De Punt was een groot infanteriesteunpunt. Twee anti-tank kanonnen bestreken vanaf hier het strand langs de Grevelingen. Het complex bestaat uit vijftien bunkers. Tijdens de landelijke bunkerdag zijn er doorlopend rondleidingen en wordt de historie tot leven gebracht via re-enactment.

Locatie

Nederland

Fotograaf

Bron: Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Het overgrote deel van de bunkerbouw verzorgde de Organisation Todt, die hiertoe Nederlandse aannemers aantrok. Ze lokten de arbeiders met hoge lonen. Ook werkten veel mannen mee om op die manier te ontkomen aan de Arbeitseinsatz in Duitsland. Een klein deel van het werkvolk kwam uit Duitsland zelf, de Reichsarbeitsdienst. Op de foto zie je een aantal van hen het vloeibare cement uit een betonmolen naar beneden duwen. Het moet zo snel mogelijk de houten bekisting vullen, zodat de bunkerwanden groeien en gelijkmatig uitharden. Zo ontstaat een stevig bouwwerk uit één geheel, zonder kwetsbare stortnaden.

Locatie

Ergens langs de Atlantikwall

Fotograaf

Bron: Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Een soldaat staat op wacht bovenop een manschappenbunker. Onder hem is de ingang zichtbaar, onder het twee meter dikke gewapend betonnen dak. Het is een zogenoemde St-bunker type 501 voor tien man. St is de afkorting voor het Duitse woord Ständig, wat bomvrij betekent. Aan de bunker is een kleine observatie- annex mitrailleurpost gebouwd, waarvan links op de foto een houten opbouw is te zien. Tijdens slecht weer kon de bewaker hier schuilen.    

Locatie

Schouwen-Duiveland

Fotograaf

Bron: Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Een licht luchtdoelkanon in een bedding in Burgh-Haamstede. De kanonnier kijkt door het vizier en draait aan het wiel waarmee de loop richting een geallieerd vliegtuig omhooggaat. In het donkere gat in de borstwering is een handvoorraad munitie opgeslagen.

Locatie

Oostvoorne

Fotograaf

Jorn Baars

Omschrijving

Interieur van een verblijfsruimte in de Biberbunker. De soldaten sliepen met z’n drieën boven elkaar in stapelbedden. Voor hun spullen hadden ze ieder een persoonlijke kast en in het midden van de ruimte stond een gezamenlijke tafel met stoelen. De Biberbunker was vanaf 1943 de commandopost van een grote radarstelling van de Duitse Luftwaffe. Het complex ligt nog steeds verscholen in de duinen van Oostvoorne waar je onder begeleiding van een gids regelmatig mee kan met een rondleiding.

Locatie

Den Haag

Fotograaf

Jorn Baars

Omschrijving

Een gezin brengt een bezoek aan het Atlantikwall Museum in Scheveningen. Ze staan in de observatieruimte op het dak van een bunker, waar je alleen via een klein trappetje kan komen. 

Locatie

Den Helder

Fotograaf

Annemieke van der Togt

Omschrijving

Een gezin bezoekt het Atlantikwall Centrum, een museum gevestigd in een voormalig administratiegebouw van de Duitse Kriegsmarine in Huisduinen. In het museum is veel informatie te zien en te lezen over de Atlantikwall, in het bijzonder over de oorlogsgeschiedenis van het Waddengebied en van Den Helder. Op de eilanden stond veel luchtdoelgeschut en er kwam een bezettingsmacht die in grootte bijna gelijk was aan het bevolkingsaantal. Sommige maanden vuurden de kanonnen bijna elke nacht op overvliegende geallieerde bommenwerpers. Den Helder werd vanwege de strategische ligging omgebouwd tot een ware vesting. De stellingbouw in de steden langs de Nederlandse kust veroorzaakte veel leed omdat duizenden bewoners moesten evacueren en hun huizen werden gesloopt.

Locatie

Westvoorne

Fotograaf

Bron: Jeroen Rijpsma

Omschrijving

De schone was hangt te drogen in een diepe loopgraaf voor de ingang van een manschappenbunker. Bovenop het dikke betonnen dak zonnen twee soldaten, ze zijn vrij van dienst. Aan de rechterkant zijn duidelijk de vierkante graszoden te zien waarmee de bunker was gecamoufleerd, ook het helmgras was weer keurig aangeplant om in het duinlandschap zo min mogelijk op te vallen.

Locatie

Westvoorne

Fotograaf

Jeroen Rijpsma

Omschrijving

Bij de Groene Punt op het voormalige eiland Voorne zijn door afkalving van de duinen enkele bunkers in zee komen te liggen. Het zijn de enige in Nederland die met vloed onder water verdwijnen. Je kunt er alleen komen door een lange wandeling over het strand vanaf Rockanje of Oostvoorne.