De Atlantikwall is meer dan een eindeloze rij bunkers, daar krijgen historici nu pas aandacht voor
16-01-2025
‘Hier, aan de duinrand van Castricum, stonden vroeger huizen. Die zijn allemaal gesloopt voor de bouw van de Atlantikwall.” Dat vertelt John Heideman, die is gespecialiseerd in de lokale geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.
Op pad door het duingebied wijst hij op overblijfselen van de Duitse verdedigingslinie. „Dit was een betonnen antitankmuur tegen aanvallen vanuit het binnenland.” Even verderop: „Op die duintop stond een radarstation.” In wat nu bos is: „Dit was een V1-installatie.” Bij een achttiende-eeuwse duinboerderij: „Dat is een bunkergarage en hier heb je een manschappenbunker. Die hoorde bij Widerstandsnest 49, dat het gebied net achter het strand bewaakte. Vlakbij had je mitrailleursnesten en overal was prikkeldraad.”
De muren van de bunker zijn versierd met een geschilderde lambrisering en een rij identieke springende konijnen, die met een sjabloon moeten zijn geschilderd. „In de duinen verderop staat een bunker met onder andere zelfs geschilderde Delfts blauwe tegels”, legt hij uit.
Heideman, die opgroeide in Castricum en Bakkum, doet al zo’n twintig jaar onderzoek naar de Atlantikwall in het gebied en heeft er inmiddels twee boeken over geschreven. „Maar ik ben geen historicus”, zegt hij, ,,ik heb mts gedaan en ben amanuensis op een middelbare school.”
Het meeste onderzoek naar de Atlantikwall in Nederland wordt gedaan door amateurhistorici als Heideman. „Daar zit veel goed onderzoek bij”, zegt Jaap Evert Abrahamse van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). „Het beperkt zich meestal wel tot bunkers of lokale geschiedenis. Wij hebben nu een synthese voor heel Nederland gemaakt.”
Pure propaganda
Abrahamse doelt op De Atlantikwall Atlas, die november 2024 is verschenen en waarvan hij een van de makers is. Hij zegt: „Aanleiding was het verzoek van de minister van OCW in 2019 om een visie op te stellen hoe in de toekomst met de resten van de Atlantikwall moet worden omgegaan.”
Wat die synthese vooral duidelijk maakt is dat dé Atlantikwall niet bestond en meer was dan alleen een eindeloze rij bunkers aan het strand.
Ja, Hitler gaf de verdedigingslinie die van de Pyreneeën tot aan de Noordkaap liep die ene naam, maar het idee van een 5.000 kilometer lang aaneengesloten ondoordringbaar betonnen verdedigingsfront tegen een geallieerde invasie was pure propaganda. Het was vooral een soort systeem van bunkers, veldversterkingen, versperringen en andere werken die in verbinding stonden met marinehavens, vliegvelden en commandoposten in het achterland. Het geheel was een gelaagd en complex stelsel van kust- en landverdediging, dat ook de oorlog op zee en in de lucht ondersteunde. De linie was er ook niet in één keer, maar werd gebouwd in verschillende fases.
Ondanks een grote mate van standaardisering vormde de Atlantikwall ook geen uniform geheel. Het wisselende landschap, de aan- of afwezigheid van bouwmaterialen en de kennis en voorkeuren van plaatselijke officieren zorgden voor regionale en lokale verschillen.
Lees het hele artikel op NRC.nl: De Atlantikwall is meer dan een eindeloze rij bunkers, daar krijgen historici nu pas aandacht voor - NRC